Αγριελιά - Olea Europaea subsp. oleaster
Όπως έχει ήδη αναφερθεί στο άρθρο "Ιερά Δέντρα Ελλήνων Θεών και Ανθρώπων" η Ελιά, τιμημένο δέντρο ποικιλοτρόπως, ήταν η κινητήριος δύναμη και η ψυχή της Ελλάδας από αρχαιοτάτους χρόνους.
Η Ελιά είναι ενδημικό είδος της Μεσογείου της οικογένειας Oleaceae και το γένος Olea περιλαμβάνει περίπου 20 είδη με εκατοντάδες ποικιλίες.
Είναι αειθαλές δέντρο ή θάμνος, με μικρά, αντίθετα σκούρα πράσινα φύλλα.
Κλαδιά, φύλλα και βλαστοί Αγριελιάς
Η ανθοφορία ξεκινάει συνήθως μετά το 7ο έτος της ηλικίας του δέντρου, και αυξάνεται καθώς το δέντρο ωριμάζει, οπότε και μικρά και αρωματικά λευκά ή υπόλευκα άνθη εμφανίζονται σε ταξιανθίες των 10-40 ανθών σε κλαδιά του προηγούμενου έτους. Τα άνθη είναι 2 ειδών: είτε περιέχουν καί αρσενικά καί θηλυκά όργανα, είτε μόνο αρσενικά και επικονιάζονται κυρίως με τον άνεμο, αλλά και πολλά αναπαράγονται μόνα τους.
Μερικές ποικιλίες παράγουν καλύτερους καρπούς όταν η αναπαραγωγή γίνεται μεταξύ άλλων δέντρων και μερικές παραμένουν στείρες, καθώς δεν βρίσκονται άλλα δέντρα στην περιοχή για να αναπαραχθούν.
Οι καρποί της είναι μονοπύρηνοι, μεγέθους 1-5 εκ. Εμφανίζονται προς το τέλος καλοκαιριού με αρχές φθινοπώρου και χρειάζονται χαμηλές θερμοκρασίες για να ωριμάσουν. Στην αρχή της ζωής τους, είναι πράσινοι και μετά αποκτούν ένα βαθύ μώβ χρώμα, ενώ υπάρχουν ποικιλίες που οι καρποί τους παραμένουν πράσινοι και όταν ωριμάσουν, ή άλλες που αποκτούν ένα βαθύ καφέ χρώμα σαν του χαλκού. Το σχήμα ποικίλει από στρόγγυλο εώς οβάλ, ενώ σε άλλες ποικιλίες γίνεται μυτερό στην μία άκρη. Είναι εδώδιμοι, αλλά πολύ πικροί για να καταναλωθούν ωμοί χωρίς επεξεργασία.
Οι Ελιές γενικότερα, τείνουν να καρποφορούν κυκλικά, δηλαδή την μία χρονιά η καρποφορία θα είναι εξαιρετική, ενώ την επόμενη θα είναι πολύ μειωμένη.
Ο κορμός είναι λείος και ανοιχτού γκρίζου χρώματος όταν το δέντρο είναι σε νεαρή ηλικία, και καθώς ωριμάζει ο φλοιός σκληραίνει και εμφανίζει χαρακώσεις. Παρόλο που εξωτερικά φαίνεται εξαιρετικά ανθεκτικός, ο φλοιός και το ξύλο που βρισκονται στο εσωτερικό είναι πολύ ευαίσθητα.
Η Ελιά παρουσιάζει 3 στάδια στην ζωή της, όσον αφορά την ανάπτυξή της: το βρεφικό, το νεανικό και το ώριμο στάδιο:
- Κατά το βρεφικό στάδιο, το οποίο διαρκεί περίπου 7 χρόνια, η Ελιά μεγαλώνει βασιζόμενη σε μία κεντρική ρίζα και αφιερώνει όλη της την ενέργεια στην διαμόρφωση του κορμού της και μπορεί να εμφανιστεί και κάποια σκλήρυνση του κορμού.
- Κατά το νεανικό στάδιο, εμφανίζεται μια δεύτερη γενιά ριζών, οι οποίες αυξάνονται αναλογικά με τον αριθμό των κορμών που αναπτύσσονται. Η κόμη είναι συχνά δυσάρεστα αυξημένη και παρατηρούνται 1 ή περισσότερες μεγάλες κεντρικές ρίζες, ενώ οι λεπτότερες συναντώνται σε μεγαλύτερο βάθος.
Στα bonsai, μπορούμε εύκολα να παρακάμψουμε το βρεφικό στάδιο και να φτάσουμε γρηγορότερα στο νεανικό, κάνοντας μια εναέρια καταβολάδα στον κορμό, οπότε και συνήθως απαιτείται 1 έτος μέχρι το νέο δέντρο να εδραιωθεί.
- Κατά το ώριμο στάδιο, η Ελιά σταματάει να αναπτύσσει μεγάλες ρίζες και αναπτύσσει πολλά λεπτά επιφανειακά ριζίδια. Ο κορμός χάνει την κυλινδρική μορφή του και στρεβλώνει, ενώ ο φλοιός γίνεται ιδιαίτερα τραχύς. Από αυτό το σημείο και μετά, η Ελιά μπορεί να ζήσει για 800 με 1000 χρόνια έχοντας μια σχετικά σταθερή μορφή.
Είναι ανθεκτική σε ζεστό και ξηρό κλίμα και σε ζεστούς ή κρύους ανέμους. Προτιμάει μια ηλιόλουστη θέση με πλήρη ηλιοφάνεια το καλοκαίρι.
Πιστεύεται ότι η Ελιά ώς bonsai δεν αντέχει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες τον χειμώνα.
Αυτό είναι εν μέρη σωστό, για τον απλούστατο λόγο ότι όταν το δέντρο φτάσει στην ωριμότητα, παράγει πολλές λεπτές επιφανειακές ρίζες, οι οποίες δεν αντέχουν το ψύχος, από την άλλη όμως δεν σημαίνει ότι τον χειμώνα πρέπει να μπαίνουν σε εσωτερικό χώρο όπως πολλοί πιστεύουν.
Έτσι λοιπόν, η Ελιά πρέπει όλο τον χρόνο να μένει σε εξωτερικό χώρο. Οι ιδανικές θερμοκρασίες τον χειμώνα είναι 5-6 βαθμούς Κελσίου. Μέχρι και αυτές τις θερμοκρασίες, θα διατηρήσει τα φύλλα της, ενώ σε χαμηλότερες θερμοκρασίες, ίσως εμφανίσει προβλήματα σε ρίζα και φύλλα, ειδικά σε περιοχές με αυξημένη υγρασία.
Η Ελιά αντέχει μέχρι και -8 βαθμούς Κελσίου ώς bonsai και πρέπει να γίνει αντιληπτό, ότι αυτό που θα δημιουργήσει το πρόβλημα, δεν είναι 2-3 μέρες με τόσο χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά μια περισσότερο παρατεταμένη και συνεχόμενη χρονική περίοδος (πάνω από 6-7 μέρες) με τόσο χαμηλές θερμοκρασίες. Σε αυτή την περίπτωση, χρειάζεται κάποια προστασία και μπορεί να τοποθετηθεί κάτω από κάποιο υπόστεγο ή να καλυφθεί η ρίζα της με κάποιο υλικό για προστασία.
Ανταπεξέρχεται εξίσου καλά σε όλους τους τύπους εδαφών, αν και προτιμάει τα ελαφρώς αλκαλικά εδάφη.
Το υπόστρωμα πρέπει να είναι πορώδες, στο μεγαλύτερό του μέρος ανόργανο, και να έχει άριστη αποστράγγιση, αλλά να μπορεί να κατακρατεί μια σχετική υγρασία.
Ανέχεται την ξηρασία, αλλά όχι το πολύ τακτικό πότισμα.
Η Ελιά έχει την τάση να "πίνει" σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα το νερό που υπάρχει στο δοχείο της. Αυτό δεν πρέπει να μας ξεγελάει όμως.
Η Ελιά στη φύση έχει εξελιχθεί για να προσλαμβάνει το νερό, όταν και εφόσον το βρίσκει διαθέσιμο, έτσι ώστε να μπορεί να διατηρηθεί για αρκετό χρονικό διάστημα όταν δεν το βρίσκει.
Το γεγονός λοιπόν ότι προσλαμβάνει το νερό άμεσα, οδηγεί συχνά στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι συνεχώς "διψάει". Αντισταθείτε στην τάση να υπερποτίζετε την Ελιά σας.
Ποτίστε με άφθονο νερό σε κάθε πότισμα (μέχρι να δείτε το νερό να τρέχει ελεύθερα από τις τρύπες αποστράγγισης του δοχείου), αλλά όχι συχνά. Ωστόσο, μην επιτρέψετε το υπόστρωμα στο δοχείο να στεγνώσει τελείως!
Λιπάνετε με ένα ισορροπημένο λίπασμα κατά την περίοδο ανάπτυξης, και συνεχίστε με ένα λίπασμα χωρίς άζωτο το φθινόπωρο. Μην λιπαίνετε τον χειμώνα.
Επίσεις η Ελιά ωφελείται από τουλάχιστον 1 εφαρμογή ιχνοστοιχείων στο υπόστρωμά της ανά έτος.
Μεταφύτευση γίνεται κάθε 2-3 χρόνια σε νεαρά δέντρα, ενώ τα ώριμα δέντρα μπορούν να παραμείνουν στο ίδιο δοχείο για περισσότερα έτη.
Αφαιρέστε μέχρι 1/3 του συνολικού όγκου της ρίζας, κόβοντας αυστηρά τις μεγάλες κεντρικές ρίζες, και αφήνοντας το κατά δύναμιν άθικτα τα λεπτά ριζίδια από τα οποία και τρέφεται.
Όσον αφορά το κλάδεμα, η Ελιά έχει μια ιδιαιτερότητα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν κάθε φορά που κλαδεύουμε.
Όταν κόβουμε ένα κλαδί, θα προκύψει εξαιρετικά ζωηρή βλάστηση ακριβώς στην τομή, οπότε υπάρχει το ενδεχόμενο ανάποδης κωνικότητας στο σημείο εκείνο.
Για να αποφύγουμε αυτή την έκβαση, θα πρέπει να αφαιρέσουμε τους ανεπιθύμητους οφθαλμούς γύρω από την τομή.
Είναι προτιμότερο, το κλάδεμα (ιδίως όσον αφορά κλαδιά με διάμετρο μεγαλύτερης των 2 εκ.) να γίνεται το φθινόπωρο για να αποφευχθεί η πιθανότητα ανάποδης κωνικότητας, και ακόμη καλύτερα είναι να γίνεται όταν η Σελήνη είναι σε Φθίνουσα φάση (waning moon).
Το δεύτερο κλάδεμα γίνεται μετά την φθινοπωρινή ή ανοιξιάτικη βλάστηση, πριν ξεκινήσει η νέα βλαστική περίοδος.
Η νέα βλάστηση εμφανίζεται με 3 διαφορετικά χρώματα. Στην αρχή είναι πράσινη, μετά μώβ και τέλος ανοιχτό καφέ. Οι πράσινοι βλαστοί θα διακλαδωθούν πολύ λιγότερο από τους μώβ και τους καφέ.
Τα νεαρά δέντρα μπορούν να κλαδευτούν όταν η νέα βλάστηση έχει αποκτήσει μώβ ή ανοιχτό καφέ χρώμα, αφήνοντας από 1 εώς 3 φύλλα σε κάθε κλαδί, ανάλογα με την κατεύθυνση που θέλουμε να οδηγήσουμε το εκάστοτε κλαδί και η οποία εξαρτάται από το τελευταίο φύλλο που θα αφήσουμε πριν την τομή.
Τα πιό ώριμα δέντρα, που η διακλάδωση έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, μπορούν να κλαδευτούν όσο η βλάστηση είναι ακόμη πράσινη ή μόλις αρχίζει και παίρνει μια ελαφριά μωβ απόχρωση.
Αφαιρέστε βλαστούς, φύλλα και οφθαλμούς που κατευθύνονται προς τα επάνω και προς τα κάτω, σε κάθε κλαδί. Έτσι, το δέντρο θα αναπτύξει δευτερογενή και τριτογενή κλαδιά που θα εναλάσσονται πλαγίως δεξιά και αριστερά στο κάθε κύριο κλαδί.
Κορφολογήστε και αφαιρέστε τη νέα βλάστηση καθόλη τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου (άνοιξη και φθινόπωρο) και μόνο όταν οι θερμοκρασίες κυμαίνονται μεταξύ 10-40 βαθμών Κελσίου. Αυτό θα έχει ώς αποτέλεσμα μια έκρηξη νέων οφθαλμών σε ολόκληρο το δέντρο, μικρότερα φύλλα και μικρότερα μεσογονάτια διαστήματα.
Για καλύτερα αποτελέσματα και ενθάρρυνση δευτερογενούς και τριτογενούς διακλάδωσης, μπορεί να εφαρμοστεί μερική αποφύλλωση το καλοκαίρι, αφαιρώντας παράλληλα και την κορυφή του κάθε κλαδιού μαζί με τα 2 τελευταία φύλλα.
Προσοχή! Η Ελιά μπορεί να είναι απρόβλεπτη όσον αφορά το αυστηρό κλάδεμα μεγάλων κλαδιών, το οποίο μπορεί να οδηγήσει στην πλήρη απώλεια των κλαδιών αυτών, με νέους οφθαλμούς να προκύπτουν από τον κορμό σε μια προσπάθεια να αντικαταστήσουν το χαμένο κλαδί. Γι' αυτό τον λόγο, είναι προτιμώτερο να ελατώνουμε το μήκος μεγάλων κλαδιών σταδιακά, επιτρέποντας στο δέντρο να αναρρώνει και να διατηρεί την ισορροπία του.
Συρμάτωμα μπορεί να γίνει σε νέα κλαδιά ηλικίας εώς 3 ετών, στο τέλος του φθινοπώρου ή τον χειμώνα, μέχρι και τις αρχές της άνοιξης. Σε μεγαλύτερης ηλικίας κλαδιά, το συρμάτωμα μπορεί να γίνει χρησιμοποιώντας ράφια ή κάποιο άλλο υλικό για προστασία.
Προσοχή χρειάζεται κατά το συρμάτωμα, διότι τα κλαδιά της Ελιάς είναι εύθραυστα και ο φλοιός και το ξύλο της μπορούν να πληγωθούν πολύ εύκολα.
Διάφορες τεχνικές παλαίωσης μπορούν να εφαρμοστούν, όπως Jin και Shari, αλλά πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν ότι το ξύλο της Ελιάς ραγίζει, αποσυντείθεται και σαπίζει εύκολα, οπότε και θα πρέπει τακτικά να συντηρείται με κάποιο υλικό, όπως για παράδειγμα το Θειϊκό Ασβέστιο (Lime Sulfur) ή το Λινέλαιο (Tik Oil).
Μια καλή επίσης "συνταγή" συντήρησης νεκρού ξύλου, είναι η τακτική επάλλειψη με λεμόνι και λάδι σε μείγμα από ίσα μέρη.
Αναπαράγεται κυρίως με μοσχεύματα, σπόρους και καταβολάδες.
Η αναπαραγωγή με σπόρους είναι σχετικά δύσκολη και μόνο ένα 30% των σπόρων θα βλαστήσει. Σπόροι από ήδη επεξεργασμένες προς βρώση ελιές δεν θα βλαστήσουν.
Το δέντρο που θα προκύψει από σπόρο δεν θα είναι όμοιο με το μητρικό.
Για τους σπόρους, χρειάζεται μούλιασμα σε ζεστό νερό 30-35 βαθμών Κελσίου για 5-6 ημέρες ή εμβάπτιση σε διάλυμα σόδας πριν την σπορά τους στο τέλος του χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη.
Πολλοί φυτωριούχοι επίσης, θάβουν όλους μαζί τους σπόρους αμέσως μετά τη συγκομιδή τους και τους ξεθάβουν περίπου στα μέσα του καλοκαιριού, οπότε και σπέρνονται σε σπορείο. Με την μέθοδο αυτή, οι σπόροι υφίστανται ένα είδος ζύμωσης κατά την οποία απομακρύνεται ή έστω μειώνεται το ελαιώδες στρώμα των πυρήνων, του οποίου η παρουσία εμποδίζει τα σπέρματα από το να μπορούν να προσλάβουν νερό και οξυγόνο.
Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν μηχανικά μέσα για να αυξηθεί η βλαστικότητα των σπόρων, όπως ράγισμα του σκληρού περιβλήματος και αφαίρεση της μίας άκρης του, έτσι ώστε να μπορεί να εισέλθει νερό και οξυγόνο. Αυτό όμως ήταν επικίνδυνο, μιας και η πιθανότητα να τραυματιστεί ή να καταστραφεί ή να διευκολυνθεί η σήψη του εμβρύου ήταν μεγάλη.
Μόσχευμα από Αγριελιά
Τα μοσχεύματα θεωρούνται η καλύτερη μέθοδος αναπαραγωγής και λαμβάνονται στο τέλος της άνοιξης με αρχές καλοκαιριού.
Ημιξυλώδη μοσχεύματα διαμέτρου περίπου 1,5-2 εκ και μήκους 10-15 εκ. ριζώνουν εύκολα. Αφαιρέστε όλα τα φύλλα εκτός από τα 2-4 ζεύγη κοντά στην κορυφή και χρησιμοποιείστε ορμόνη ριζοβολίας για να αυξήσετε τις πιθανότητες να ριζώσει. Μοσχεύματα μαλακού ξύλου είναι πολύ ανώριμα και έχουν πολύ μικρές πιθανότητες να ριζοβολήσουν. Τοποθετείστε τα μοσχεύματα σε μείγμα με 80-90% ανόργανο και 10-20% οργανικό υλικό. Αν υπάρχει η δυνατότητα για θέρμανση του υποστρώματος, οι πιθανότητες ριζοβολίας αυξάνονται ακόμη περισσότερο.
Τα ημιξυλώδη μοσχεύματα μπορούν μερικές φορές να ριζοβολήσουν ακόμη και αν τοποθετηθούν σε ένα ποτήρι με νερό.
Ξυλοποιημένα μοσχεύματα μπορούν επίσης να ληφθούν, αν και η ριζοβολία τους αργεί και μπορεί να χρειαστούν μερικοί μήνες.
Μοσχεύματα με διάμετρο περίπου 3 εκ. μπορούν να ληφθούν στο τέλος του χειμώνα, λίγο πριν η Ελιά αρχίσει να ξυπνάει (στην 3η Σελήνη, σε Φθίνουσα φάση).
Μοσχεύματα με διάμετρο από 4-6 εκ είναι καλύτερα να λαμβάνονται χωρίς φύλλα και με τουλάχιστον 5 κόμβους στην 2η Σελήνη (σε Φθίνουσα φάση) του Φθινοπώρου.
Μία άλλη μέθοδος αναπαραγωγής, αφορά την λήψη ενός κλαδιού διαμέτρου 7-10 εκ. και μήκους περίπου 30 εκ. το οποίο τοποθετείται οριζόντια σε καλά αεριζόμενο υπόστρωμα με τη μία πλευρά εντός του υποστρώματος και την άλλη εκτεθειμένη στο φώς. Μετά από 1 χρόνο και αφού αρχίσουν να αναπτύσσονται οι νέοι βλαστοί, το μεγάλο κλαδί μπορεί να κοπεί σε μικρότερα τμήματα, οπότε και έχουμε την παραγωγή πολλών δενδρυλίων.
Ένας άλλος τρόπος αναπαραγωγής της Ελιάς, είναι λαμβάνοντας Σφαιροβλάστες ή Γόγγρους (Ovuli) οι οποίοι είναι υπερπλασίες που βρίσκονται στη βάση του κορμού της, κοντά στον λαιμό του δέντρου, καθώς και στις κεντρικές χοντρές ρίζες, σε μεγάλης ηλικίας δέντρα. Περιέχουν ορμόνες που εύκολα δημιουργούν ρίζες και οφθαλμούς σε λανθάνουσα φάση οι οποίοι θα αναπτυχθούν σε νέους βλαστούς. Οι Σφαιροβλάστες μπορούν να αποκοπούν από το μητρικό δέντρο και να φυτευτούν μέσα στον χειμώνα ή λίγο πριν μπεί η άνοιξη, έτσι ώστε με τον ερχομό της άνοιξης να ξεκινήσει η έκπτυξη των οφθαλμών και η ριζοβολία ταυτόχρονα. Ζημιά όμως προκαλείται στο μητρικό δέντρο, το οποίο και θα φέρει μεγάλη ουλή και εστία μόλυνσης μετά την αφαίρεση του Σφαιροβλάστη.
Ακόμη, η αναπαραγωγή της Ελιάς επιτυγχάνεται πολύ εύκολα με την λήψη των λαίμαργων βλαστών την άνοιξη, τους οποίους μεταχειριζόμαστε ώς απλά μοσχεύματα ή ακόμα μπορεί να θαφτεί η βάση τους ενώ είναι ακόμη πάνω στο μητρικό φυτό, έτσι ώστε να ριζοβολήσουν και αφαιρούνται μετά τη ριζοβολία.
Εναέρια καταβολάδα μπορεί να γίνει από την Άνοιξη μέχρι το τέλος του Καλοκαιριού, ιδανικότερα όταν οι θερμοκρασίες δεν είναι ούτε πολύ χαμηλές, αλλά ούτε και πολύ υψηλές, και προστατεύοντας το μητρικό φυτό το Καλοκαίρι διατηρώντας το σε ημισκιερό και δροσερό μέρος.
Έλεγχος για παράσιτα και διάφορες ασθένειες πρέπει να γίνεται καθόλη τη διάρκεια του έτους.
Προσοχή για: Κοκκοειδή (ψώρα), Αφίδες (μελίγκρα), Τετράνυχο, Κάμπιες, Κυκλοκόνιο (Cycolconium oleaginum), Καρκίνωμα (Pseudomonas savastanoi), Βερτισιλλίωση (Verticillium dahliae), Ανθράκνωση.
Για την αποφυγή των περισσότερων προβλημάτων, πάντα διατηρείτε την Ελιά σε σημείο με πλήρη ηλιοφάνεια και αέρα, αποφεύγοντας την παρατεταμένη υγρασία στα φύλλα. Νωρίς το φθινόπωρο και την άνοιξη καλό είναι να γίνεται εφαρμογή Βορδιγάλειου πολτού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου